asaf çiyiltepe

 60’lı yıllarda ankara’da sahne sanatına devrimci ivme kazandıran ankara sanat tiyatrosu (ast)'ın kurucusu asaf çiyiltepe’yi de 7 haziran 1967'de yitirmiştik.

ölümünün 53. yıldönümünde çiyiltepe'yi saygıyla anıyoruz.

şair ve tiyatro oyuncusu asaf çiyiltepe 1934’te istanbul'da dünyaya geldi. 7 haziran 1967’de bir anadolu turnesi sırasında islahiye yakınlarında geçirdiği trafik kazası nedeni ile kaldırıldığı ankara hacettepe hastanesi’nde yaşama veda etti.

çiyiltepe orta öğrenimini galatasaray lisesi’nde tamamladıktan sonra istanbul üniversitesi tıp fakültesi’nde öğrenim görürken 1954’te haldun dormen’in yönettiği cep tiyatrosu’nda sahneye çıkmaya başladı.

fransa dışişleri bakanlığı tarafından verilen bir burstan yararlanarak tıp eğitimini yarıda bırakıp fransa’ya gittiğinde théatre national populaire’de yönetmen yardımcılığı, comédie de saint-etienne ve compagnie chabert’de yönetmenlik ve oyunculuk yaptı.

1959’da almanya, isveç ve finlandiya’da tiyatro üzerine araştırmalar yapan çiyiltepe 1960’ta yurda döndükten sonra muhsin ertuğrul yönetimindeki şehir tiyatroları’na girdi.

daha sonra buradan ayrılarak 1962’de arkadaşlarıyla arena tiyatrosu’nu kuruluş çalışmalarına katıldı. hem sahneye koyup hem de rol aldığı aslan asker şvayk, übü, godot’u beklerken, ölü canlar, sultan gelin ve 72. koğuş oyunları çok büyük ilgi gördü.

1963’te arena tiyatrosu’nda ayrılarak ankara’da ankara sanat tiyatrosu’nu (ast) kurdu. bu tiyatroda godot'yu beklerken, ölü canlar, sultan gelin, arturo ui'nin önlenebilir tırmanışı gibi oyunlar sahneye koydu, kimi oyunlarda da rol aldı.

en son 1967'de ast’ta orhan kemal'in 72. koğuş adlı oyununu sahneledi. oyun, sanatseverler derneği'nce yılın en iyi oyunu seçildi. ancak çiyiltepe oyunun üç sezon boyunca sahnelenerek 140 bin civarındaki seyirciyle buluştuğunu göremeden bir turne sırasında geçirdiği trafik kazasında öldü.

çiyiltepe yenilik, mavi, yeditepe gibi dönemin önemli dergilerinde yayımlanan şiirleriyle ikinci yeni akımı içinde yer almış, 1957'de yunus nadi yarışmasında en iyi şiir ödülünü kazanmıştı.

 teslime nesrin 

1962 yılında pakistan bangladeş ‘te doğdu.( 1971 senesinde bangladeş bağımsızlığını aldı.) çocukluk yıllarında, şiir ve öykü yazmaya başladı. yerel gazeteler ve edebiyat dergilerinde başlayan yazın serüveni, ulusal bir gazetede devam etti. 1979-1983 yillarinda tıp fakultesine giderken, senjuti-karanlıktaki ışık adlı bir edebiyat dergisinin editörlüğünü yaptı. tıp öğrenimi gördü. jinekolog doktor oldu. doktorluk yaptığı dönemde; binlerce bebeğin doğmasına yardım ettiği günlerde bile, yazmaktan vazgeçmedi.

kırsal bir yörede göreve başladığı günlerde, 24 yasindayken ilk şiir kitabını yayımladı. yazıları bazı kesimlerce sevildiyse de, bazı kesimlerde nefret hissi uyandırdı. çalıştığı gazete binasına saldırılar düzenlendi. yazı işleri müdürü nesrin’i korumasına rağmen, dini yazılar yazmaması konusunda uyardı. hindistan‘da yayınlanan bir gazetenin, “niubachita” adlı sütünunda ki yazılarından dolayı, “ananda ödülü”ne layık görüldü.

yazınsal biçim ve içerik açıdan radikal bir çizgide oluşu, özellikle kadın bir yazar oluşu geniş ilgi uyandırmıştı. “lajja” adlı romanı çıktı o dönemlerde. hindu inancının “krisna”dan hemen sonra gelen tanrısı “visnu”yu ele almıştı. o yörede yüzlerce yıl önce yapılan “babri” camiini ve birkaç yıl once hindu”ların saldırısıyla yıkılan bu caminin öyküsünü anlatıyordu kitabında . kitabı çıkar çıkmaz, “varolan tüm nefret fırtınasının kökeninde hep dinlerin yer aldığını” belirtmesi yüzünden, “habibur rahman” adlı bir hoca kellesini isteyen bir fetva çıkardı.

yazılarından dolayı hakkında fetva (öldürülmesi için) çıkarılınca, hindistan’dan ayrılmak zorunda kaldı. binlerce yıl önce yazılmış, kimsenin anlamadığı dinsel buyrukların çağdışı olduğunu söyleyince kıyamet kopuverdi. hemen her gün hocaların örgütlediği yobaz mitingleri başlayıverdi.

1994’de kuran’a yönelttiği eleştiriler nedeniyle, bangladeş’in dönemin kadın başbakanı begüm halide ziya tarafından hakkında tutuklama kararı çıkarılan bangladesli yazar. ilk kitabı yayınlandığında 24 yaşındaydı, üç yıl sonra ikinci kitabının yayımlanmasıyla ünü tüm dünyaya yayıldı, köşe yazarlığı yapmaya başladı. nesrin eserlerinde dinin geleneğin ve baskıcı kültürlerin kadınlara uyguladığı ayrımcılıktan söz ediyor.

1994 yılına kadar kaçak, 1994-1998 arasında sürgün ( isveç, berlin ve amerika birleşik devletleri‘nde ) yaşamak zorunda kaldı. hakkında çıkartılan ölüm fermanına aldırmadan, insan hakları savunuculuğuna devam etti. kadınların sorunlarını, yazgılarına boyun eğmeyişlerini anlatan, eserler yazdı.

nesrin, islam’da şeriat yasaları değişmedikçe, hiçbir reform g ve halen isveç’te yaşamını sürdürmektedir.

birleşmiş milletler kültür örgütü (unesco) hoşgörü ödülü, 2004 yılında nesrin’e verildi.

kadınların sorunlarını, yazgılarına boyun eğmeyişlerini anlatan eserleriyle tanınan bangladeşli teslime nesrin’e , fransa’da ”simone de beauvoir kadınlara özgürlük” ödülü verildi. teslime nesrin’e ödülünü veren fransa’nın insan haklarından sorumlu devlet bakanı rama yade fransa dışişleri bakanlığı’nda düzenlenen törende “bugün sizi, voltaire‘in, hugo‘nun, zola’nın, de gaule‘ün, simone de beauvoir‘ın, cesaire’in fransa’sı bağrına basıyor” dedi.yade ödülü nesrin’e “ifade özgürlüğünün yasayla dayatılan sınırları olamayacağını ve ölüm çağrılarının bir suç olduğunu düşünen tüm fransızlar” adına verdiğini söyledi.

dünyada ifade özgürlüğünün simgelerinden biri olan ve türkiye’de kitapları yayınlanmış yazarın, birçok eseri bangladeş’te yasaklı. doğup büyüdüğü topraklara, bangladeş’e hakkında çıkmış ölüm fetvaları yüzünden dönemiyor.

şimdiye kadar toplam 17 kitabı yayınlandı.

orhan asena

(7. ocak 1922, diyarbakır - 15 şubat 2001, ankara) türk oyun yazarı, şair, çocuk hastalıkları hekimi.

1950 sonrası türk tiyatrosunun en önemli yazarlarından birisidir daha çok tarihi konuları ele alan eserler vermiş, çok üretken bir oyun yazarı olan orhan asena, “türk tiyatrosunun shakespeare’i” olarak anılır.

1922’de diyarbakır’da dünyaya geldi. ilk ve orta öğrenimini diyarbakır’da tamamladı. çocuk yaşlarda şiir ve öykü yazmaya başladı. ilk tiyatro çalışmalarını lise yıllarında yaptı. istanbul üniversitesi tıp fakültesinden 1945'te mezun oldu. anadolu'da hekim ve hükûmet tabibi olarak görev yaptı. 1955'te çocuk hastalıkları uzmanı oldu. 12 mart muhtırası'ndan sonra almanya’ya yerleşmek zorunda kaldı, sekiz yıl almanya'da hekim olarak çalıştı, türkiye’ye döndükten sonra ankara’ya yerleşti, devlet tiyatroları genel müdürlüğü’nde edebî kurul üyesi ve başkanı olarak da görev yaptı.

yazın dünyasına şiir ve hikâye yazarak giren ve ilk şiirleri yaratış ve istanbul dergilerinde yayımlanan asena, zamanla oyun yazarlığına yöneldi. ilk oyunu "tanrılar ve insanlar - gılgamış", 1954-1955 tiyatro mevsiminde ankara devlet tiyatrosu’nda sahnelendi ve 1959'da da kitap olarak yayımlandı. 1960 yılında tdk tiyatro ödülünü alan bu yapıtı ingilizce, fransızca, almanca, ispanyolca, rusça, italyanca dillerine çevrilmiştir.

oyun yazarlığına devam eden asena, kırkı aşkın oyun yazdı ve oyunları tüm türkiye'deki sahnelerde oynandı. oyunlarından yaklaşık yarısı kitap olarak yayımlandı. eserlerinde başkaldırı teması ağır bastı. atçalı kel memet'in hayatını işlediği atçalı kel mehmet adlı oyunuyla trt'den 1970 yılında başarı ödülünü aldı. daha sonraları ise, ismet küntay tiyatro ödülü'nü, avni dilligil tiyatro ödülü'nü ve türkiye iş bankası büyük tiyatro ödülü'nü kazandı. tiyatro eleştirmenlerince "türk tiyatrosunun shakespeare'i" olarak tanımlanmıştır.

1998 yılında kültür bakanlığı tarafından "devlet sanatçısı" ünvânına lâyık görüldü. 2001 yılında ankara'da vefât eden yazar, cebeci asrî mezarlığında toprağa verildi.

2002’den itibaren diyarbakır’da, diyarbakır devlet tiyatrosu tarafından orhan asena anısına onun adını taşıyan "yerli oyunlar festivali" düzenlenmektedir.[4]

eserleri

oyunları

• korku (1956)
• tanrılar ve insanlar (1959): gılgameş'in halkını korumak için tanrılara meydan okuması, tanrılara eşit olmanın verdiği gurur anlatılır.
• hürrem sultan (1960)
• kocaoğlan (1962)
• yalan (1962)
• kapılar (1963)
• tohum ve toprak (1964): idealist bir devlet adamı olan alemdar mustafa paşa’yı konu edinir.
• gecenin sonu (1964)
• fadik kız (1968)
• simavnalı şeyh bedreddin: düşünceleri uğruna kurban olan mutasavvıf şeyh bedreddin’in trajedisini konu edinir.
• atçalı kel mehmet (1970): aydın ihtilaline önderlik eden atçalı kel mehmet’in dramını konu alır.
• 16 mart 1920 (1974)
• şili'de av (1975): şili devlet başkanı salvador allende'nin ölmesi ile sonuçlanan hükûmet darbesini sırasında dışardaki insan avından kaçan yedi gencin hesaplaşma, tartışma ve çatışmalarının öyküsüdür.
• ölü kentin nabzı (1978): şili’de 1977'de pinochet'in baskı rejimine olası bir direniş hareketini konu edinir.
• ali (1979): çocuk oyunu.
• ya devlet başa ya kuzgun leşe (1983): ı. süleyman'ın oğulları arasındaki taht kavgasını konu edinir.
• bir başkana ağıt: şili’de darbe gecesi başkanlık sarayı'nda devlet başkanı allende'nin yaşadığı gerilimli saatleri anlatır.
• yıldız yargılanması
• kanunî sultan süleyman dörtlemesi (ya da taht ve baht dörtlemesi)
• ilk yıllar - roksolan
• sığıntı
• toroslardan öteye
• seyitbaşı konağı
• ölümü yaşamak (1982)

şiir kitapları

• masal (1941)
• kıtkanaat (1957)

senaryo çalışmaları

• "kurtuluş savaşı’nda efeler
• aranan adam-içerdeki adam-dünya yurttaşı (nazım üçlemesi)
• gılgameş
• ya devlet başa, ya kuzgun leşe
• kurtlar kuşlar uyurken
• hünkar hacı bektaş veli
• fadik kız
• yörük elif